مهندس رضا شعبانزاده
اهمیت درختکاری انبوه یا ترمیم جنگل
جنگل ها با گونه های گیاهی و جانوری شناخته می شوند. به عبارتی دیگر جنگل تنها یک پوشش گیاهی یا درخت نیست، بلکه جنگل دارای یک شبکه وسیع از ریشه ها و نباتات است که موجودات بی شماری از جمله قارچ ها و باکتری ها را در خود جای داده است.
قارچ ها و باکتری ها محل تغذیه حشرات بزرگتر و در نهایت این حشرات محل تأمین غذای موجودات بزرگتر هستند و اینگونه است که ساختمان جنگل شکل می گیرد. در سطح و اعماق خاک، روی گیاهان کوچک، درختچه ها و شاخه ها، زیرپوست و در ریشه درختان گروه بی شماری از جانداران مختلف زیست می کنند که از موجودات پست و کوچک از قبیل حلزون، کنه و انواع سخت بالپوش ها آغاز شده، به حیوانات عالی مانند پرندگان و پستانداران خاتمه می یابند. بنابراین تخریب جنگل فقط به از بین رفتن درختان و درختچه های آن ختم نمی شود.
با این مقدمه متوجه خواهیم شد که با تخریب جنگل به ظاهر پوشش گیاهی را از دست می دهیم؛ ولی اگر عمیق و دقیق تر به این موضوع بیاندشیم متوجه خواهیم شد که حشرات، حیوانات و پرندگانی که وابسته به این پوشش (درختی و علفی) بودند از بین خواهند رفت. نکته حایز اهمیت تجدید شوندگی جنگل است، به عبارت دیگر جنگل ها قابلیت احیاء، ترمیم و یا کاشت گسترده دارند. البته احیاء نیز در یک بازه زمانی قابل تعریف خواهد بود، جنگل هایی که به بیابان تبدیل شده اند و عاری از پوشش هستند، فرایند احیاء آن بسیار سخت و یا حتی غیر قابل اجرا خواهد بود. در صده های گذشته همواره بشر از فواید درخت و جنگل بیشترین سود را برده و همچنین مسبب نابودی جنگل نیز شده است. مهمترین دلایل نابودی جنگل ها را می توان بهره برداری بیرویه و قطع یکسره درختان، بروز سیل و طوفان، تشدید بیماریها و آفات دانست.
رابطه بین تغذیه و کوددهی در مبارزه با آفات و بیماری ها
مهمترین رابطه بین تغذیه و آفات و بیماری استاندارد نمودن تغذیه و کوددهی گیاه یا درخت است، به عبارت دیگر اگر تغذیه و کوددهی بهینه باشد مقاومت گیاهان را با تامین نیاز غذایی در حد بهینه، افزایش می دهد.
مقاومت گیاهان در برابر باکتری ها، قارچ ها و غیره می تواند:
۱- در صورتی که مواد غذایی به میزان کم یا اضافی به آنها داده شود کاهش یابد. کمبود نهان و یا آشکار مواد غذایی با کمبود عناصر اتفاق افتاده و مکانیسم حفاظت و نیروی ایمنی گیاه ضعیف می شود. به عبارتی متابولیسم ابتلا به امراض را تشدید می کند.
۲- بصورت طبیعی باشد، یعنی تامین مواد غذایی در حد مطلوب انجام گیرد.
۳- توسط عملیات کوددهی مستقیم یا غیرمستقیم افزایش یابد.
در این مورد مثال هایی به شرح زیر ارائه می شود
پارازیت های ضعیف ناشی از کمبود ازت و افزایش ازت موجب اسفنجی شدن بافت ها و در نهایت ابتلا به ویروس ها، قارچ ها و باکتری هاست، این مشکلات در پی شرایط نامناسب بیوشیمیایی اتفاق می افتد. بیماری های قارچی نیز از کمبود فسفر رقم خواهد خورد، یا به عبارت دیگر عدم تناسب سدیم و فسفر عامل اصلی بیماری های قارچی است. کمبود پتاسیم به معنی کاهش کربوهیدرات ها و نازک و ضعیف شدن و سختی کم دیواره های سلولی است که نفوذ پارازیت ها را موجب شده و در ادامه در متابولیسم گیاه اختلالاتی بوجود می آورد. آلودگی های ویروسی نیز از افزایش میزان قند به جای نشاسته رقم می خوردند، و در نهایت کمبود کلسیم، ضعف اندام ها را در پی دارد و نفوذ هیف های قارچ را در آنها آسانتر می کند.
راه کارها
- کنترل شوری خاک
- کنترل نماتد (نماتود)
- کنترل آفات و بیماریها
- برنامههای کودی
- کاهش مصرف سمها
- کاهش مصرف آب
آفات
موجودات زنده زیان آوری که موجب خسارت اقتصادی به مزرعه می شوند را آفت می گویند. آفات به گیاه و به اندام های گیاهی آسیب می رساند. به عبارت دیگر، آفت موجودی است که طغیان می کند. آفت عبارت است از گونه های مختلفی از موجودات که برای به دست آوردن غذا با انسان در حال رقابت است و از این طریق به اندام های مختلف گیاهان، درختان و محصولات آنها آسیب وارد می کنند. توجه داشته باشید هر حشره و موجودی آفت نیست؛ بلکه وجود برخی حشرات لازمه رشد گیاه است. درختان غیرمثمر نیز به نوبه خود گاهی دچار آفت زدگی می شوند و از رشد باز می مانند.
- زنجرک گل سرخ
- کرم سفید ریشه
- سوسک شاخدار شاخک بلند
- کنه دولکه ای
- پروانه میتوز
- کرم ریشه خوار
- لیسه بید
- پروانه توری
- کنه قرمز اروپایی
- سوسک ریشه خوار
- پروانه تخم انگشتری
- شته خالدار بید
- سپردار سفید بید
- سپردار سان ژوزه
- شپشک واوی نارون
- سنک صنوبر
- ابریشم باف ناجور
- پروانه برگ خوار صنوبر
- پروانه فری یا کرم خراط
- سوسک پوستخوار بزرگ نارون
- جوانه خوار بلوط
- پروانه خانواده
- شپشک پنبه ای راش
- مرگ هلندی نارون
- خشکیدگی زربین
- لکه فیری افرا
- دارواش
- قارچ عسلی
بیماری
اختلالاتی است که در گیاه توسط عواملی مانند قارچ ها، باکتری ها، ویروس ها و عوامل غیر زنده محیطی بوجود می آید و باعث بهم خوردن تعادل طبیعی گیاه می شود.
بیماریهای درختان
درختان مانند سایر گیاهان، با گذشت زمان بیمار می شوند. برخی از عوامل بیماری زا مختص درخت خاصی هستند در حالی که برخی دیگر ممکن است هر درختی را آلوده کنند. شایع ترین بیماری های غیراختصاصی که درختان (خزان کننده) را دچار مشکل می کند عبارتند از:
- کپک پودری،
- کپک دودی،
- پژمردگی ورتیسیلیوم (Verticillium)،
- خوره گیاهی
- لکه های برگی و
- پوسیدگی عمقی
علفهای هرز
گیاهان ناخواسته و خودرویی هستند که با اشغال فضا و نور و همچنین رقابت در مصرف غذا و آب باعث خسارت به گیاه اصلی می شوند.
عوامل غیر زنده
نظیر سیل، تگرگ، رعد و برق، سرما، گرما،…. نیز به محصولات و گیاهان آسیب می رسانند.
سیل
در بهار ۹۸ حدود ۹۰۰ هزار هکتار از اراضی و ۱۱۰ هزار هکتار از باغات ۱۹ استان سیل زده، بین ۱۰ تا ۱۰۰ درصد خسارت دیدند. علی قربانی در شورای هماهنگی بازسازی مناطق سیل زده عنوان کرد که سیل در فروردین ۹۸ در کل کشور ۳۵ هزار میلیارد تومان خسارت وارد کرد که این میزان خسارت از بودجه عمرانی یک سال کشور بیشتر است. سیل ۱۳۸۰ گلستان در روز ۲۰ مرداد رخ داد. کارشناسان علت وقوع سیل را بارش باران و از بین رفتن مراتع در استان های دیگر می دانستند. در جریان این سیل دبی گرگان رود به حدود ۳۰۱۷ متر مکعب و عرض رودخانه از ۱۰ متر به ۴۰۰ متر رسید. بر اثر سیل ۵۰ درصد جاده گالیکش و ۹۰ درصد راه کلاله به داخل جنگل گلستان مسدود شد. این سیل به هشتاد دستگاه خودرو سبک و سنگین آسیب رساند و ۱۵ هکتار از جنگلهای گلستان را ازبین برد.
آتش سوزی
آتشسوزی جنگل یک نوع آتش سوزی کنترل ناپذیر است که در منطقه ای با گیاهان اشتعال پذیر در نواحی روستایی یا در طبیعت وحش روی می دهد. آتش سوزی جنگل با دیگر انواع آتش سوزی ها از نظر گستردگی، سرعت گسترش از منشأ، پتانسیل تغییر جهت ناگهانی و توانایی جهیدن از میان فضاهای خالی مانند جاده ها، رودخانه ها و دیگر نقاط اشتعال ناپذیر تفاوت دارد.
آتش سوزی جنگل از نظر ویژگی های فیزیکی آن مانند سرعت پراکندگی، وجود مواد اشتعال پذیر و تأثیر آب و هوا بر آتش توصیف می شوند. آتش سوزی جنگل پدیده ای معمول در استرالیا است. چراکه اقلیم این منطقه به طور کلی اقلیمی داغ و خشک است که همین اقلیم در همه طول سال زندگی و زیرساخت های آن را در معرض خطر بسیار زیاد آتش سوزی قرار می دهد. این خطر در ماه های داغتر تابستان و بهار چند برابر می شود. در ایالات متحده هر ساله بین ۶۰ تا ۸۰ هزار آتشسوزی جنگل روی می دهد که ۱۳ میلیون تا ۴۵ میلیون متر مربع زمین را هر ساله می سوزاند. فسیل ها و تاریخ بشر نشان می دهند که آتشسوزی جنگل می تواند با فواصل دوره ای پدید آید. آتش سوزی جنگل می تواند آسیب گسترده ای به زندگی و دارایی های بشر وارد کند؛ ولی دارای اثرات سودمندی بر روی طبیعت وحش است. رشد و تولید مثل برخی از گونه های گیاهی بستگی به اثرات آتش دارد، گرچه آتشسوزی های بزرگ ممکن است تأثیر منفی اکولوژیکی در پی داشته باشند.
تگرگ و طوفان
تگرگ و وزش باد بیش از ۲۲۱ میلیارد تومان به کشاورزان کرمانشاه خسارت زد همچنین مدیرکل مدیریت بحران استانداری یزد هم مجموع خسارات ناشی از سیل ، وقوع توفان ، بارش تگرگ و سرمازدگی طی هفته مورد بحث را در مجموع هزار و ۲۹۳ میلیارد تومان اعلام کرد.
گرما و خشکسالی
تازه ترین تحقیقات انجام گرفته در کشور که از سوی وزارت نیرو در «سامانه خشکسالی و هواشناسی ایران» منتشر شده نشان می دهد که اثر مستقیم خسارت ناشی از کاهش هر یک میلیمتر بارندگی برابر با ۸/ ۹ میلیارد تومان است. با فرض آنکه تفاوت میزان آب استحصالی در «ترسالی» در مقایسه با خشکسالی ۱۳ میلیارد مترمکعب باشد، بنابراین خسارت کاهش سطح زیر کشت ناشی از آن برابر ۱۲۷۴ میلیارد ریال خواهد بود. البته اگر میزان بارش ها نیز در سال آبی ۹۴-۹۳ در نظر گرفته شود، میزان خسارت وارده از این ناحیه نیز مورد بررسی است. میانگین بلندمدت بارندگی در سال آبی ۸۶-۸۵ بالغ بر ۱/ ۲۷۸ میلی متر بوده است. اما این رقم در سال آبی ۹۳-۹۲ به ۲۱۸ میلی متر رسیده است. بدین ترتیب مشخص می شود که میزان بارندگی ها بالغ بر ۶۰ میلیمتر کاهش پیدا کرده است. با این حساب حدود ۵۹۰ میلیارد تومان میزان خسارت وارد شده به اقتصاد ایران است. اما اگر این میزان خسارت با توجه به تورم موجود (یعنی تورم سال ۹۴) محاسبه شود؛ میزان خسارت نزدیک به هزار میلیارد تومان (به طور دقیق ۹۲۰ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان) بوده است.
بهترین راهکار چیست
همیشه بهترین راه کشت درختان و گیاهان مقاوم در مقابل بیماری هاست؛ اما به خاطر داشته باشید که هر منطقه بیماری ها و حشرات شایعِ مخصوص به خود را دارد. نکته دیگر آن است که درختی که در مقابل بیماری مقاومت دارد، ممکن است بومی منطقه مورد نظر نباشد، در این صورت کشت این نوع درخت انتخاب مناسبی نیست. در پایان لازم به تاکید است که همواره میتوان گونه های جدیدی را به هر اقلیم وارد نمود که این امر میسر نخواهد شد مگر با دانش و مطالعات آن سرزمین.
